El-Fergani

Posted by Arif

Ebu'l-Abbas Ahmed ibn Muhammed ibn Kahir el-Fergani, Fergana, Transoksanya (Özbekistan)'da doğmuş, el-Memun ve ardıllarının hizmetindeki en seçkin astronomlardan biridir. 12'nci yüzyılda Latince'ye çevrilmiş ve Regiomontanus'tan önce Avrupa astronomisi üzerinde büyük bir etki bırakmış olan "Astronominin Elementleri"ni (Kitab fi al-Harakat al-Samawiya wa Jawami Ilm al-Nujum, yani, Göksel Hareket ve Yıldızlar Bilimi Üzerine Kitap) yazdı. Batlamyos'un teorisini ve devinim değerini kabul etmiş, fakat sadece yıldızları değil gezegenleri de etkilediğini düşünmüştür. Yer'in çapının 6,500 mil olduğunu belirlemiş ve en uzak mesafeleri bulmuş ve aynı zamanda gezegenlerin çaplarını da bulmuştur.

El-Fergani'nin faaliyetleri mühendisliğe kadar uzanmaktadır. İbn Tugri Birdi'ye göre, el-Fustat'taki (eski Kahire) Büyük Nilometre'nin* yapımını denetlemiştir. İnşaatı emreden el-Mütevekkil'in öldüğü yıl olan 861'de tamamlanmıştır. Fakat İbn Abi Usaybi'a tarafından anlatılan aşağıdaki hikayeden çıkarıldığı gibi, mühendislik el-Fergani'nin asıl uzmanlık alanı değildi.

El-Mütevekkil, el-Ca'feri adında bir kanalın kazılmasını denetleme işini Musa ibn Şakir'in iki oğlu, Muhammed ve Ahmed'e emanet etmişti. Onlar işi el-Fargani'ye devretmişlerdi, böylece kıskançlıktan dolayı, daha iyi bir mühendis olan Sind İbn Ali'yi kasten göz ardı ederek, el-Mütevekkil'in Samarra'daki sarayından uzağa, Bağdat'a gönderilmesine neden olmuşlardı. Kanal, el-Mütevekkil'in Dicle Nehri üzerinde Samarra yakınına inşa ettiği ve kendi adıyla anılan yeni şehir, el-Ca'feriyye'den geçmektedir. El-Fergani kanalın başlangıcın kalanından daha derin yaparak ve böylece Dicle'nin yüksek olduğu zamanlar haricinde kanalın uzunluğu boyunca yeterli suyun akmamasına sebep olan vahim bir hata yapmış. Bunun haberleri Halife'yi kızdırmış, ve iki kardeş şiddettli bir cezadan sadece el-Fergani'nin hesaplamalarını düzeltmeye kefil olan ve böylece kendi refahını ve belki de hayatını tehlikeye atan, Sind İbn Ali'nin ince gönüllülüğü sayesinde kurtarılmıştı. Ancak, astrologların doğru olarak kehanette bulundukları gibi, el-Mütevekkil hata açığa çıkmadan kısa bir süre önce öldürülmüştü. El-Fergani'nin hatası için yapılan açıklama, onun tatbiki bir mühendisten çok bir kuramcı olması idi. O, bir inşaatı asla başarıyla tamamlamadı.

987'de yazılmış olan İbn el-Nedim'in Fihrist'i, el-Fergani'ye sadece iki eser atfetmektedir: (1) "Üniteler Kitabı, Almagest'in bir özeti" (Kitab al-Fusul, İkkhtiyar al-Majisti) ve (2) "Güneş saatlerinin yapımı üzerine kitap" (Kitab 'Amal al-Rukhamat).

The Jawami, ya da bildiğimiz adıyla 'Elementler', el-Fergani'nin en iyi bilinen ve en etkileyici eseridir. Abd'ül Aziz el-Kabisi (ö. 967) bu eser üzerine, İstanbul el yazması, Aya Sofya 4832, cilt. 97v-114v'de korunmuş olan, bir tefsir yazmıştır. Ardından 12'nci yüzyılda iki Latince çeviri geldi. Jacob Anatoli, 1590'da ortaya çıkan, üçüncü bir Latince versiyona temel olarak sunulan kitabın İbranice bir tercümesini çıkardı. Öte yandan Jacob Golius 1669'da Arapça orijinali ile birlikte yeni bir Latince metin yayınlamıştır. Ortaçağ Avrupa'sında 'Elementler'in etkisi Avrupa kütüphanelerindeki sayısız Latince el yazmasının varlığı ile açıkça kanıtlanmıştır.

Bu kitaba ortaçağ yazarlarından referanslar çoktur ve Batlamyos'a ait astronomi bilgisini yaymada, en azından bu rol Sacrobosco'nun Küresi tarafından devralınıncaya dek, büyük ölçüde sorumluydu. Ondan sonra bile, el-Fergani'nin 'Elementler'i kulllanılmaya devam edildi ve Sacrobosco'nun Küresi açıkça ona borçludur. Dante, 'Vita nuova'da ve 'Convivio'da gösterilen astronomi ile ilgili bilgileri (Gerard'ın tercümesindeki) 'Elementler'den çıkarmıştır.

Yeni yorum gönder

Bu alanın içeriği gizlenecek, genel görünümde yer almayacaktır.
  • Web sayfası ve e-posta adresleri otomatik olarak bağlantıya çevrilir.
  • İzin verilen HTML etiketleri: <a> <em> <strong> <cite> <center> <big> <code> <ul> <ol> <li> <dl> <font> <img> <b> <dt> <dd>
  • Satır ve paragraflar otomatik olarak bölünürler.

Biçimlendirme seçenekleri hakkında daha fazla bilgi


Son yorumlar